Een milieuzone is in Nederland een gemeentelijke maatregel ter verbetering van de lokale luchtkwaliteit. In een milieuzone worden alleen "schone" vrachtwagens met roetfilter toegelaten.
Fijnstof is een verzamelbegrip voor fijne stofdeeltjes die van nature in de lucht zitten (zand, zeezout) en er door de industrie, veeteelt en autoverkeer in terechtkomen. Nauwkeurige metingen geven aan waar zich ongezond hoge concentraties bevinden. Op basis van deze knelpunten in de luchtkwaliteit stelt de overheid de omvang van milieuzones vast.
In steden voldoet gemiddeld 50% van het wagenpark aan de emissie-eisen van een milieuzone, en zal in 2015 ongeveer 80% voldoen aan de (in 2013 aangescherpte) emissie-eisen.
Euro-normen
De leeftijden van 'foute auto's' komen niet uit de lucht vallen. De uitstoot van dieselmotoren in bestel- en personenauto's worden sinds 1992 gemeten volgens Europese emissienormen. 'Foute diesels' zijn in 2000 of eerder gebouwd en hebben de emissienorm Euro3. Door oudere techniek stoten ze bijna tweemaal meer fijnstof uit dan de Euro4-dieselmotoren die in 2005 verplicht werden. Euro6-diesels, die nu op de weg komen, stoten 90 procent minder fijnstof uit dan de Euro1-motoren die in 1992 op de markt kwamen.
Convenant voor vrachtauto's
Vrachtauto's hebben een eigen tabel met emissienormen. Milieuzones in binnensteden voor oudere trucks bestaan al jaren. Vanaf 1 juli 2014 zijn er in Nederland 13 gemeenten met een milieuzone voor vrachtverkeer. Zij hanteren een gelijk toegangsregime en hebben dezelfde regels ten aanzien van ontheffing verlening. Het convenant dat ten grondslag ligt aan de milieuzones vrachtverkeer is verlengd tot en met 31 december 2016. Het convenant zal inhoudelijk niet worden gewijzigd. Dit betekent dat het huidige toegangsregime (minimaal Euro IV) ongewijzigd blijft. Het convenant is ondertekend door de gemeenten met een milieuzone, vertegenwoordigers van vervoerders en verladers en het ministerie van Infrastructuur en Milieu.
Dertien gemeenten
In juli 2007 werden de eerste twee milieuzones in Nederland geopend in Utrecht en Eindhoven. De 13 gemeenten met milieuzone in Nederland zijn: 's Hertogenbosch, Amsterdam, Breda, Delft, Den Haag, Eindhoven, Leiden, Maastricht, Rotterdam, Tilburg, Utrecht, Rijswijk en Arnhem.
Ontwikkelingen
Utrecht voerde per 1 januari 2015 een milieuzone in waarbinnen dieselauto's van voor 2001 niet meer mogen komen. Euro1-benzinemotoren (1992) stoten ruim 2,5 keer meer CO2 uit dan de huidige Euro6-motoren. Dat is slecht voor het klimaat. Het is de verwachting dat ook Euro1-benzineauto's met milieuzones te maken zullen krijgen. In Rotterdam is deze uitbreiding vanaf 1 januari 2016 ingegaan. Verder is aannemelijk dat de overheden mee zullen schuiven met de Euronormen en dat Euro4 (bouwjaar 2005 of eerder)-auto's ook met milieuzones te maken krijgen.
In het besluit van 23 maart 2009 tot wijziging van o.a. het RVV 1990 (Stb. 2009, 171), waarin de basis werd gelegd voor milieuzones voor vrachtauto’s, werd al het voornemen aangekondigd deze zones ook mogelijk te maken voor bestelauto’s. Op dat moment lag het in de bedoeling een basis voor deze uitbreiding neer te leggen in een wettelijke regeling die een stelsel van emissieklassen voor voertuigen zou bevatten. De regeling in het RVV 1990 zou dan daarop kunnen aansluiten met de concrete normen voor toegangsbeperking in de milieuzone. Uiteindelijk is besloten, vooral uit het oogpunt van vermindering van administratieve lasten, af te zien van dat onderdeel van het bij koninklijke boodschap van 10 mei 2011 ingediende voorstel van wet tot wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 in verband met het vaststellen van emissieklassen van motorvoertuigen, het opnemen van enkele bepalingen met betrekking tot voertuigonderdelen die niet dienen te zijn goedgekeurd voor de toelating tot het verkeer op de weg en het maximeren van de prijs van het rijbewijs (Kamerstukken 32 766). Daarom is nu, zoals aangekondigd in de nota naar aanleiding van het verslag bij dat wetsvoorstel (Kamerstukken II, 2012/13, 32 766, nr. 7, blz. 1), aansluiting gezocht bij de op het kentekenbewijs al geregistreerde datum van eerste toelating tot het verkeer van de betreffende motorvoertuigen. Artikel I, onderdeel L, van dit besluit bevat daarvoor een uitbreiding van de werkingssfeer van het tot nu toe alleen voor vrachtauto’s geldende artikel 86d van het RVV 1990. Het gaat hier om een mogelijke toegangsbeperking voor alleen specifieke typen oude motorvoertuigen. De beperking geldt uitsluitend na een verkeersbesluit daarover van de gemeente.
Download hier het ontwerpbesluit met veranderde wet- en regelgeving wat 1 januari 2015 zou worden ingevoerd, maar wat tot nu toe nog niet van kracht is.
Onder de regeling vallen in ieder geval geen bestelauto’s:
En verder vallen onder de regeling ook geen personenauto’s:
Wijziging RVV 1990
In bijlage I wordt in de omschrijving van de verkeersborden C22a en C22b “vrachtauto’s” vervangen door: "motorvoertuigen".
Indien gemeenten vast willen houden aan het weren van uitsluitend vrachtverkeer, dan zal er onder de milieuzoneborden een onderbord moeten worden geplaatst met het symbool van de categorie voertuigen waarvoor het milieuzonebord bedoeld is. In dit geval dus het vrachtwagensymbool. De tekst "alleen vrachtwagens" is voor de leesbaarheid door internationaal vrachtverkeer niet gewenst.
Het Tweede Kamer lid Van Veldhoven (D66) heeft op 23 november 2015 aan de Staatssecretaris en Minister van Infrastructuur en Milieu vragen gesteld over het bericht «Schultz werkt milieuzones in steden tegen».
De Tweede Kamer heeft op 17 december 2015 een bom gelegd onder de milieuzones die gelden voor personenauto's in diverse grote steden. Een meerderheid van VVD, CDA, SP en PVV nam een voorstel hiertoe van de liberalen aan. De motie die de Kamer aannam, sluit nadrukkelijk alleen personenauto's uit. Over andere voertuigen wordt niets gezegd.
De uitspraak dwingt minister Schultz van Haegen het verkeersreglement zo aan te passen, dat gemeentelijke milieuzones voor personenauto's onmogelijk worden. Maar het kabinet laat weten weinig heil te zien in het plan. Volgens minister Schultz van Haegen gaat het Rijk daar namelijk helemaal niet over. Ze stelt dat gemeentes over luchtkwaliteit gaan. Ook staatssecretaris Dijksma denkt dat de Tweede Kamer zich vergaloppeert. Volgens haar stelt de motie eigenlijk alleen dat er niet één landelijk bord voor milieuzones mag komen.
Volgens VVD-Kamerlid Visser is dat nou precies de bedoeling. „Dat bord komt er niet”, zegt ze strijdlustig. „En zonder bord geen milieuzones, want dan kan er niet gehandhaafd worden”, zegt ze tevreden.
In aanloop naar de stemming werd in de achterkamertjes koortsachtig onderhandeld over de toekomst van de milieuzones. Het CDA wilde die voor grotere voertuigen wél handhaven en de SP eiste dat het kabinet gaat praten met de grote steden over een duurzame verbetering van de luchtkwaliteit.
Nu er een meerderheid is, moet het kabinet de motie nog gaan uitvoeren. Tegenstemmer D66 wil snel van het kabinet weten hoe het milieu in grote steden dan wél wordt verbeterd. Een bron op het ministerie van Infrastructuur en Milieu bevestigt dat minister Schultz 'de dwingende wens van de Kamer' zal volgen.
VVD-Kamerlid Barbara Visser vindt de wens van de Kamer volstrekt terecht. ,,Dit is gewoon automobilistje pesten. De iets meer uitstotende auto wordt al zwaarder belast. Bovendien is de milieuzone een middel dat niet bewezen effectief is." Volgens Visser gebeurt er al veel om de lucht schoner te maken. "Nederland is nog nooit zo schoon geweest als het gaat om lucht. Dat komt juist doordat we in Europa afspraken maken met bijvoorbeeld autofabrikanten, met vrachtwagenfabrikanten, over wat hun uitstoot mag zijn. En dat werkt dus het allerbeste. Daarbij is het voor automobilisten onduidelijk waar ze wel en niet mogen rijden."
Het CDA zegt nooit warm voorstander van milieuzones te zijn geweest. Kamerlid Martijn van Helvert: ,,En al helemaal niet als in elke grote stad straks andere regels gelden. Wanneer de G4 iets tegen vervuilende auto's wil doen, dan wel in elke stad hetzelfde."
Dat bij uitstek de SP het VVD-plan steunt leidt bij de linkse partijen in de Tweede Kamer tot irritatie. Ze hadden niet verwacht dat de socialisten aan milieuzones zouden tornen. SP-Kamerlid Bashir laat echter weten dat hij daar maling aan heeft. Het stoort hem namelijk dat er bij personenauto’s in milieuzones helemaal niet gekeken wordt naar hoeveel ze uitstoten, maar naar hoe oud ze zijn. „Soms zijn oude auto’s schoner dan bepaalde nieuwe.”
In het centrum van Utrecht geldt sinds 1 januari 2015 een milieuzone voor oudere auto's en vrachtwagens op diesel. De zone in Rotterdam is momenteel alleen bestemd voor vrachtverkeer, maar raakt vanaf 1 januari 2016 ook oude bestel- en personenauto's. Amsterdam wil vanaf 2017 bestelvoertuigen van vóór bouwjaar 2000 weren. En alledrie willen ze daaraan vasthouden.
Utrecht
In Utrecht geldt de milieuzone sinds 1 januari 2015. Burgemeester Jan van Zanen: ,,Utrecht blijft gewoon doen wat het al doet. De gemeenteraad heeft besloten een milieuzone in te stellen. Tsja, tenzij de wet echt verandert. Maar dat moeten we eerst maar eens zien."
Utrecht gaat bestuderen of het Rijk de milieuzone voor personenauto's kan tegenhouden. "Daarmee ontnemen ze de gemeente een stukje autonomie om eigen beleid te voeren", zegt wethouder Lot van Hooijdonk. Gevraagd of Utrecht de milieuzone voor personenauto's handhaaft, zegt ze: "Ja, voorlopig wel. Nogmaals, we gaan eens kijken wat het nu behelst; of het Rijk ons inderdaad iets kan ontnemen. Daar zullen we ons op moeten beraden."
Ze wijst erop dat Utrecht zich aan internationale normen moet houden, en dat de stad bovendien afspraken met het Rijk heeft over de milieuzone. "Daar heeft ook het Rijk gewoon voor getekend. Het Rijk is verschillende van zijn afspraken al niet nagekomen; een daarvan was destijds nog de kilometerprijs, en nu gaan ze het ook voor ons ingewikkeld maken."
Volgens Van Hooijdonk is al lang bewezen dat de milieuzone zin heeft. "Er is heel erg veel onderzoek naar gedaan, ook in Utrecht. Wij hebben heel veel maatregelen onderzocht. Samen met het verschonen van de busvloot was voor ons de milieuzone de meest effectieve maatregel."
ANWB is niet blij
Elke stad heeft nu zijn eigen regels. "Het is een ratjetoe," zegt een woordvoerder van de ANWB. "Het is daarom goed dat de politiek wil dat een ingrijpende maatregel als een milieuzone centraal wordt geregeld." Niet alleen de regels zijn in elke gemeente met een milieuzone anders. Ook de verkeersborden waarop de regels staan vermeld, zien er in elke stad anders uit. Voormalig verkeersofficier Koos Spee stelt dat gemeenten niet zomaar zelf borden kunnen gaan maken. "Bovendien zijn ze niet in één oogopslag te lezen en dat moet wel. Het kan niet zo zijn dat je op de rem moet staan om het verkeersbord op je te laten inwerken."
Volgens de KNAC treft de milieumaatregel in Utrecht een veel te kleine groep auto's. Eind 2014 ging het om ruim 160.000 auto's met vervuilende dieselmotoren van vóór 2001, slechts 2 procent van de in totaal ruim 8 miljoen personenauto's in de stad. Twee jaar eerder waren er nog vier procent vervuilende auto's. Die daling komt volgens KNAC door de herziening van maatregelen voor oldtimers.
Ook wijst de KNAC naar soortgelijke maatregelen in Duitsland, die ook niet tot een betere luchtkwaliteit geleid hebben. De club wil een nationale in plaats van lokale aanpak om luchtkwaliteit te verbeteren in de stad. "Als gemeenten een eigen lijn uitzetten betekent dat rechtsonzekerheid voor automobilisten", schrijft KNAC.
Automobielenclub KNAC en Stichting Stop Luchtverontreiniging Utrecht (SSLU) spanden een rechtszaak aan tegen de gemeente Utrecht. De eerste vindt dat bewoners van Utrecht met een vervuilende dieselauto onterecht op kosten worden gejaagd. De SSLU vindt de milieuzone een te grote maatregel voor het volgens hun beperkte effect voor de luchtkwaliteit.
De Utrechtse milieuzone geldt sinds vorig jaar. Wie met een dieselauto van voor 2001 de milieuzone binnenrijdt, krijgt een boete van 90 euro.
De bestuursrechter in Utrecht oordeelde op 22 januari 2016 dat gemeenten op eigen gezag milieuzones mogen instellen en handhaven. Volgens de rechter heeft de gemeente Utrecht voldoende gemotiveerd waarom de milieuzone nodig is om de luchtkwaliteit te verbeteren. Ook mag de gemeente een eigen combinatie van verkeersborden en onderborden gebruiken om de milieuzone aan te kondigen.
De gemeente heeft wel een incompleet beeld gegeven van de effecten van de milieuzone, nadat het oorspronkelijke plan om ook bepaalde benzineauto's te weren niet doorging. Maar dat was onvoldoende om helemaal een streep te halen door de milieuzone, omdat die maatregel onderdeel is van een groter pakket. De rechter vindt niet dat elke maatregel op zichzelf een significant groot effect hoeft te hebben.
De KNAC stapte al eens eerder naar de rechter, maar in juni 2015 oordeelde de voorzieningenrechter dat de milieuzone in Utrecht niet verboden hoeft te worden. Er moest toen wel meer onderzoek komen.
Bekijk hier de uitspraak ECLI:NL:RBMNE:2016:339 van de bestuursrechter.
Hoger beroep
De SSLU gaat in hoger beroep. "We laten het er niet bij zitten. De rechter redeneert dat de milieuzone de lucht in ieder geval niet verslechtert. Maar het is juist de bedoeling om de lucht beter te maken, maar dat vindt de rechter niet belangrijk. Wij willen maatregelen die echt effect hebben."
De KNAC is teleurgesteld over de uitspraak. De rechter geeft ze gelijk in hun bezwaar, maar oordeelt toch dat de milieuzone mag blijven. ,,Het is een Pyrrusoverwinning: de motivatie was onvoldoende, maar de gemeente heeft dat gerepareerd in de rechtbank. We schieten hier niks mee op," zegt directeur Peter Staal in een eerste reactie.
"Het ligt nu voor de hand dat we in hoger beroep gaan. Er is nog genoeg op de uitspraak af te dingen. Zo heeft de Tweede Kamer zich uitgesproken tegen de milieuzone. Dat is nog niet meegenomen in dit oordeel. Maar we moeten dat eerst overleggen."
De milieuzone in Rotterdam was alleen bestemd voor vrachtverkeer, maar geldt vanaf 1 januari 2016 ook voor oude bestel- en personenauto's.
In Rotterdam staat de milieuzone niet ter discussie, zegt verkeerswethouder Pex Langenberg(duurzaamheid, D66). Hij noemt het een 'kwalijke zaak' dat de Tweede Kamer van de milieuzones af wil. "Het is niet het signaal in de goede richting. Iedere Rotterdammer heeft recht op gezondere lucht", zegt Langenberg. "Wij hebben als lokale overheid zelf de verantwoordelijkheid hierover. In Rotterdam is een meerderheid voor de milieuzone."
"De uitspraak van de bestuursrechter over de milieuzone in Utrecht is goed nieuws voor ons." reageert de wethouder. In de Maasstad is de aangescherpte milieuzone sinds 1 januari 2016 van kracht en lijkt op de milieuzone in Utrecht. Ook de gebruikte combinatie van verkeersborden is gelijk. "Wij gaan de uitspraak bestuderen om te zien of deze ook gevolgen voor ons heeft, maar de belangrijkste boodschap is dat het mag."
In Rotterdam worden vanaf 1 mei 2016 boetes uitgedeeld aan automobilisten die met hun oude wagen de milieuzone in rijden. In Utrecht werden de eerste maanden 10.000 automobilisten bekeurd. Rotterdam hoopt op minder overtredingen. "De milieuzone is nu nog beter bekend," zegt Langenberg. "En er is in Rotterdam altijd een uitweg. Vlak voordat je de zone in rijdt, is het nog mogelijk om rechtsomkeert te maken."
Amsterdam wil brommers en snorfietsen uit het jaar 2011 en daarvoor weren in het gebied binnen de ring. Volgens de gemeente stoten brom- en snorfietsen luchtverontreinigende stoffen uit die slecht zijn voor de gezondheid. Daarom onderzoekt het college een milieuzone voor deze doelgroep.De gemeente wil eind januari 2016 met een concreet voorstel komen,zodat de maatregel op 1 januari 2018 kan ingaan. "Bezitters van een oude brommer of snorfiets hebben dan nog de tijd hun voertuig te vervangen", zegt een woordvoerder van wethouder Abdeluheb Choho (Duurzaamheid).
Toename
Amsterdammers bezitten circa 27.000 bromfietsen en 30.000 snorfietsen. Het aantal snor- en bromfietsen is de afgelopen jaren flink toegenomen.
De hoofdstad introduceerde in 2009 al een milieuzone voor vervuilende vrachtwagens voor het hele gebied binnen de A10. B&W hebben verdergaande plannen ter inspraak vrijgegeven. Het voorgenomen beleid is als volgt:
Sinds 1 januari 2015 is er in Utrecht een milieuzone voor personenauto's, die dieselauto's van voor 1 januari 2001 verbiedt de stad in te gaan. Utrecht telde 4500 diesels van voor 2001, waarvan 3000 eigenaren zich al hebben gemeld voor de bijbehorende sloopregeling. Liefst 2500 aanvragen zijn gehonoreerd.
De kosten voor de invoering van de milieuzone zijn opgelopen tot 1,4 miljoen euro. Dit blijkt uit een Wob-verzoek van de Telegraaf. Ambtenaren maakten ruim een half miljoen euro aan interne kosten en huurden voor nog eens 635.000 euro aan externen in. Voor de handhavingscamera’s die zijn opgehangen en de bijbehorende software werd ruim 230.000 euro afgetikt. Saillant is dat het contract met de leveranciers van de camera’s en software doorloopt tot 2019, ondanks dat er volgend jaar nog een evaluatie moet komen van de eventuele effecten.
VVD-raadslid André van Schie betwist het nut van de sloop- en subsidieregeling nu TNO zich hierover in het conceptrapport „effectmeting milieuzones personen- en bestelverkeer in Utrecht” heeft uitgelaten. Eenieder die een oude diesel in zijn bezit had en die liet slopen kon sinds eind 2013 aanspraak maken op subsidie. Het bedrag dat door de gemeente wordt uitbetaald bedroeg gemiddeld zo’n 1500 euro.
Ondanks de sloopregeling voor personen- en bestelvoertuigen bleek zo’n 4% van de diesel personenvoertuigen nog niet aan de milieuzone-eisen te voldoen. Van Schie zegt door het bestuur anders te zijn voorgelicht. „Het lijkt erop dat die regeling geen enkel effect heeft gehad. Zonde van de miljoenen die dat heeft gekost.”
Ook automobilisten betalen mee. Sinds de invoering van de maatregel zijn er meer dan 5000 automobilisten bekeurd, zegt KNAC.
Ivo Stumpe, campagneleider bij Milieudefensie, laat weten dat de oude dieselauto's worden aangepakt omdat ze het smerigst zijn. "Het verschil tussen een dieselmotor met en een zónder roetfilter is ongeveer factor honderd. Dat je die niet in de stad wil hebben, vind ik heel logisch."
De campagneleider wijst het argument dat de boetes de gemeentekas spekken van de hand. "Het zijn verkeersboetes, die gaan gewoon naar het rijk, niet naar de gemeente." Over de effectiviteit van de maatregel zegt Stumpe: "We zien dat de boetes afnemen, dus iedereen die ermee te maken heeft, heeft wel begrepen dat het niet de bedoeling is met je oude diesel de stad in te gaan."
Volgens Utrecht en Milieudefensie scheelt het weren van de 2 tot 3 procent oude, vieze auto's uit het stadscentrum 30 procent roetuitstoot op jaarbasis. "Milieuzones zorgen ervoor dat zeer vervuilende auto's niet meer de stad in mogen. Onder andere in Duitsland heeft dit gezorgd voor veel betere luchtkwaliteit in steden. Luchtvervuiling zorgt jaarlijks voor duizenden chronisch zieken en vroegtijdige sterfgevallen'', zegt campagneleider Anne Knol van Milieudefensie. Wethouder van Hooijdonk vult aan "Roet is heel schadelijk voor de gezondheid en het is juist ook een stof die heel erg lokaal wordt uitgestoten."
Het RIVM geeft aan dat blootstelling aan fijnstof in 2013 in Nederland leidde tot een kortere levensduur van circa negen maanden en 4,5 miljoen ziekteverzuimdagen. Het prestigieuze King's College Londen stelt in 2015 dat jaarlijks 9500 inwoners van Londen vroegtijdig overlijden door luchtvervuiling. Londen is sinds 2010 met haar milieuzone en spitsheffingen in Europa koploper 'fijnstofbestrijding'. Dankzij een mix van dieselverboden, hoge boetes en extreme spitsheffingen, nam het fijnstof met 3 procent af.
Autobezitters in steden met een milieuzone zitten ondertussen met hun handen in het haar. Moeten zij hun auto de deur uit doen of toch nog maar even afwachten?
De Utrechtse kunstenaar Jan Samson is verbolgen over het voortdurende gehannes rond de milieuzone. "Ik voel me genept. De overheid is een onbetrouwbare partner," verzucht hij, zittend op zijn bolide. "Ik heb met veel pijn mijn oude en heel goede wagen weggedaan. Nu blijkt dat het misschien weer voor niks is geweest."
Herman Hamer, de 75-jarige eigenaar van de gelijknamige garage Hamer in Rotterdam, zal grote schade ondervinden van de milieuzone. Ruim 80 procent van het klantenbestand van de specialist in Engelse oldtimers bestaat uit auto's die vanaf 1 januari niet meer de milieuzone in mogen. Hij verwacht niet dat de milieuzone wordt geannuleerd en noemt de jongste ontwikkelingen een politiek spel. "Klanten kunnen de zone niet meer in zonder een milieusticker. Die kost 25 euro en daarmee mag je 1 dag in de zone rijden. Wanneer een wagen niet binnen 1 dag is gerepareerd, kost dat dus 50 euro extra. Daarbij komt dat ik die auto's ook niet meer langs de weg mag parkeren. Een gigantisch probleem. Het wordt lastig om het hoofd boven water te houden."
Het Expertise Centrum Milieuzones geeft op haar website informatie over de milieuzones voor vrachtauto's, zoals:
Let op! Deze website informeert alleen over de milieuzones voor vrachtverkeer!
Meer over de milieuzone bestel- en personenauto's in Utrecht
Meer over de milieuzone bestel- en personenauto's in Rotterdam
Meer over de milieuzone bestelauto's in Amsterdam