Omgevingsveiligheid is de veiligheidssituatie in een gebied dat direct of indirect geraakt kan worden door het realiseren, onderhouden en slopen van publieke werken en gebouwen. Omgevingsveiligheid kent daarom raakvlakken (en overlap) met meerdere veiligheidsgebieden en gaat niet alleen over de veiligheid op de bouwplaats zelf.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) is gericht op het verbeteren van de veiligheid in Nederland en kijkt daarbij vooral naar die situaties waarbij burgers voor hun veiligheid afhankelijk zijn van de overheid, bedrijven of instellingen. De Raad is voorvalgebonden en trekt lessen op basis van onderzoek naar deze voorvallen.
Sinds de oprichting in 2005 onderzocht de OVV zeven vergelijkbare bouwongevallen. Het voornaamste doel van deze onderzoeken is het trekken van lering en voorkoming van herhaling.
2017 – ingestorte parkeergarage Eindhoven Airport, hoofdaannemer BAM, geen doden of gewonden
2016 – dodelijke ongeval renovatie oude VROM-gebouw Den Haag, hoofdaannemer BAM, 1 dode
2015 – hijsongeval Alphen aan den Rijn, hoofdaannemer Mourik, geen slachtoffers
2014 – koolmonoxide, onderschat en onbegrepen gevaar, jaarlijks vijf tot tien doden
2011 – dak tribune Grolsch Veste stort in, hoofdaannemers Te Pas Bouw, Dura Vermeer en Trebbe, 2 doden en 16 gewonden
2010 – ingestorte betonvloer B-Tower Rotterdam, hoofdaannemer JP van Eesteren, vijf zwaargewonden
2008 – torenkraan stort in op een project in Rotterdam, hoofdaannemer Stebru, één dode
2005 – gevelplaten (van glas en natuursteen, 100 kilo per stuk) waaien van gebouwen af in vier plaatsen in Nederland
Terugkerende punten
Uit een interne memo van de OVV blijkt dat een viertal punten in de bouw steeds terugkeert:
Hijsongeval Alphen aan de Rijn
Op 29 juni 2016 heeft de Onderzoeksraad voor de Veiligheid het rapport ‘Hijsongeval Alphen aan de Rijn’ gepubliceerd. Tijdens hijswerkzaamheden vielen op 3 augustus 2015 twee hijskranen om, die samen met het brugdek terecht kwamen op de naastgelegen woningen en winkelpanden. De Onderzoeksraad heeft de voorbereiding op en de uitvoering van de hijsklus kritisch onder de loep genomen. Ook heeft zij gekeken naar de rol van de verschillende aannemers. Uit het onderzoek blijkt dat de opstelling van de hijskranen bij het begin van de werkzaamheden al instabiel was. Tijdens het hijsen van het brugdek bezweek de onderste kraan onder het gewicht. Die kraan trok vervolgens de volledige hijsopstelling mee in zijn val. “De voorbereiding op het plaatsen van het nieuwe brugdek schoot ernstig tekort’’, stelt de OVV in haar rapport.
De belangrijkste aanbeveling van de OVV: maak bij dit soort opdrachten één partij verantwoordelijk voor de risicobeheersing en veiligheid van de omgeving.
Bouwplaats van het voormalige VROM-gebouw in Den Haag
Met name op krappe bouwplaatsen die omsloten zijn door straten met veel passanten en verkeer zijn er meer risico’s voor de omgeving, benadrukt de OVV. Vorig jaar mei kwamen tijdens het hijsen van steigerdelen op de bouwplaats aan de Rijnstraat twintig delen los. Deze vielen van ruim zestig meter hoogte naar beneden en kwamen gedeeltelijk buiten het bouwterrein terecht, middenin het drukke voetgangers- en fietsverkeer. Een voorbijgangster werd geraakt en overleed.
Ongevallen zoals die in het centrum van Den Haag, maken volgens de OVV het spanningsveld zichtbaar tussen bereikbaarheid en de veiligheid rondom de bouw-plaats. “Men ging uit van de veiligheidsregels van de gemeente en dacht dat daarmee de veiligheid van de omgeving voldoende geborgd was.” Daarom is het volgens de OVV van belang dat de betrokken partijen ook tijdens de uitvoering scherp blijven toetsen of de veiligheid van de omgeving nog voldoende geborgd is.
De bouw negeert steevast de adviezen van de OVV, blijkt uit onderzoek van het vakblad Cobouw van 30 november 2017. Dit komt voornamelijk door een gebrek aan regie op de bouwplaats. Het in het leven geroepen meldpunt voor (bijna-)ongevallen is alweer opgehouden te bestaan. En het is nauwelijks gelukt om standaard één vaste hoofdinstructeur aan te stellen.
Op een aantal richtlijnen en veiligheidsconvenanten na, en individuele bedrijven die wel degelijk processen beter in kaart brengen, signaleert ook de OVV dat de bouw als sector te weinig doet met haar aanbevelingen.
De OVV constateert dat de veiligheid in de sector, "zonder meer" omhoog is gegaan in de afgelopen elf jaar. "Op allerlei fronten neemt de bouw haar verantwoordelijkheid, met codes en richtlijnen, maar je hoopt een keer dat het verder gaat dan dat. Een Governance code voor veiligheid is prachtig, maar volgens ons kan een brancheorganisatie meer doen. De echte gamechangers blijven uit."
Een hele risicovolle sector wil de OVV de bouw dan ook niet noemen. "Maar we vragen wel nadrukkelijk aandacht om de veiligheid van de omgeving beter te organiseren. Onze laatste rapporten leggen daar ook de nadruk op. Mensen eromheen hebben niet om ongevallen gevraagd."
Governance Code
Op het gebied van veiligheid in de bouwwereld hebben vijftien initiatiefnemers gezamenlijke uitgangspunten en kernwaarden vastgelegd in de Governance Code Veiligheid in de Bouw. Ze hebben werkwijzen geharmoniseerd en instrumenten geüniformeerd. Hiermee beogen ze de veiligheidscultuur en het veiligheidsgedrag in de keten verder te verbeteren. In de Governance Code werken opdrachtgevers en opdrachtnemers samen om de veiligheid in de gehele keten naar een hoger niveau te krijgen.
Alle ondertekenaars van de Governance Code committeren zich aan dezelfde doelen en afspraken. Daarna vertaalt men de gemeenschappelijke uitgangspunten en kernwaarden in concrete afspraken en acties. De uitvoering wordt opgenomen in een afzonderlijke uitvoeringsagenda. Daarbij gaat het om quick wins, structurele veranderingen op middellange termijn en gedrags- en cultuurveranderingen.
De code is een inspiratie voor branches en bedrijven als het gaat om gezamenlijk een beweging op gang brengen van ‘moeten’ naar vrijwillig organiseren van veilig werken. Men pakt de veiligheidsrisico’s in de bouw gezamenlijk aan, met steun van opdrachtgevers en opdrachtnemers in de keten.
Download hier de Governance code Veiligheid in de Bouw.
Directeuren hebben de mond vol van convenanten
Op 2 maart 2017 schreef ik al een kritische blog 'Hoe groot is het veiligheidsbewustzijn bij aannemers?'. In de Cobouw van 14 februari 2018 zegt Piet Van Houwelingen (directeur bij Van Noordenne Wapeningsstaal) dat de bouwsector een eigen verantwoordelijkheid heeft. "Ik heb de indruk dat veel managers en directeuren, die de mond vol hebben van allerlei convenanten, niet beseffen hoe onveilig er vaak nog op de bouwplaats wordt gewerkt en beseffen welke schade zij kunnen aanrichten in gezinssituaties."
De keten is te lang geworden, beschouwt Van Houwelingen. "Elke keer is de vraag; met wie werk je samen? Met de mensen die het doen, of met iemand in een pak die op kantoor iets presenteert. Ceo’s zeggen ook vaak dat veiligheid geld mag kosten, maar in alle bestekken staat de euro-vraag altijd hoger."
Opdrachtgevers zoals ProRail, Rijkswaterstaat en andere overheden, moeten opstaan, vindt de directeur van Van Noordenne. "Hoe garandeer je een veilige werkomgeving voor iedereen? Hoe ga je om met veiligheid? Die vraag zou in elke aanbesteding centraal moeten staan."
Indien risicovolle (wegen)bouwprojecten worden voorgedragen voor vergunningverlening, dient de wegbeheerder zich ervan te verzekeren dat de veiligheid van de omgeving van een bouwwerk gewaarborgd is. Op 14 februari 2017 schreef ik al in een weblog dat het van belang is om omgevingsveiligheid te borgen in aanbesteding en contracten.
PIANOo, het Expertisecentrum Aanbesteden van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, komt nu een jaar later met een handreiking Ongevingsveiligheid om aanbestedende diensten te helpen om de veiligheid in aanbestedingsdocumenten beter te borgen. In de handreiking lees je naast een beschrijving van het begrip omgevingsveiligheid, een toelichting op de verplichtingen en de rollen van publieke opdrachtgevers ten aanzien van omgevingsveiligheid bij de verschillende contractvormen. Verder vind je handvatten om omgevingsveiligheid in de voorbereiding van het contract en binnen de (project)organisaties te borgen. Ten slotte lees je in een stappenplan hoe je aandacht kan schenken aan omgevingsveiligheid bij aanbestedingen.
Belangrijke aanbevelingen in deze handreiking zijn:
De Handreiking Omgevingsveiligheid is gratis te bekijken en te downloaden.
Veiligheidsladder
Er zijn meerdere normen om aan te tonen dat je veiligheid serieus neemt. De VCA norm is hiervan de bekendste. In juli 2012 heeft ProRail de Veiligheidsladder ingevoerd voor het meten van veiligheidsbewustzijn van organisaties. Deze wordt door ProRail bij aanbestedingen actief ingezet als instrument, om de ontwikkeling van het veiligheidsbewustzijn bij haar opdrachtnemers te stimuleren.
NEN is sinds 1 juli 2016 beheerder van de Veiligheidsladder, een beoordelingsmethode die bedrijven en hun leveranciers stimuleert om bewust veilig te werken. Het doel is het terugdringen van het aantal onveilige situaties met minder incidenten (verzuim, schades) tot gevolg. De Veiligheidsladder biedt kaders voor veilig werken voor bedrijven die in diverse sectoren werkzaam zijn. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen opdrachtgevers, opdrachtnemers of leveranciers.
De Veiligheidsladder is een beoordelingsmethode om het veiligheidsbewustzijn en bewust veilig handelen in bedrijven te meten en continu te verbeteren. De Veiligheidsladder geeft inzicht in de mate van bewust veilig werken. Hoe hoger het veiligheidsbewustzijn is in een organisatie, hoe hoger de score op de veiligheidsladder. Met de veiligheidsladder wordt de mate waarin een organisatie veilig werkt inzichtelijk en aantoonbaar.
Bewuste Bouwers
Stichting Bewuste Bouwers draagt bij aan de professionalisering van de bouwbranche op het raakvlak van de bouwplaats en haar omgeving. Het beoogde effect is imagoverbetering van de bouwsector. Het instrument dat ze gebruiken is de Bewuste Bouwers gedragscode. Opbrengsten besteden ze aan activiteiten die het imago van de bouw verbeteren.
Omgevingsmanagement, maatschappelijk verantwoord ondernemen, veiligheid en duurzaamheid. Dat zijn thema’s die, naast de innovaties in techniek, een belangrijke rol innemen bij bouw- en infraprojecten. Een bouwplaats is niet langer een wereld op zichzelf, maar juist onderdeel van de samenleving. Een Bewuste Bouwer onderscheidt zich met zijn bouwplaats op dit maatschappelijke vlak.
De Bewuste Bouwers Gedragscode richt zich op de bouwplaats en haar omgeving. De gedragscode biedt het hele projectteam, van timmerman tot projectmanager, concrete handvatten hoe zij bewust, met oog voor de omgeving, het milieu en veiligheid, met minder hinder kunnen werken.
Congres Veilig Werken
Hoe gaat het met onze werkomgeving? Het aantal ernstige arbeidsongevallen neemt schrikbarend toe. Trends als internationalisering, digitalisering, flexibilisering, technologisering en decentralisatie vragen om een wendbare organisatie. Gaat het daar mis? Of valt het reuze mee en bieden deze veranderingen juist kansen voor een veilige werkvloer?
Op 11 april 2018 verneem je tijdens het Congres Veilig Werken in Ahoy te Rotterdam de meest recente ontwikkelingen die de veilige werkomgeving beïnvloeden. De laatste stand van zaken en de heersende misverstanden daarover. Sprekers uit de praktijk én van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid en de Inspectie SZW laten zien wat de trends en ontwikkelingen in werkelijkheid zijn en wat we kunnen leren van recente incidenten.
Onveiligheid wegwerkers samen wegwerken
Werken aan de weg staat al jaren bekend als een van de gevaarlijkste beroepen in de bouw. Er is de afgelopen jaren veel verbeterd. Maar toch is bijna 80 procent van de wegwerkers ervan overtuigd dat het werk nog een stuk veiliger kan.
Vooral tijdens de uitvoering is nog het nodige te winnen, menen zij. Maar ook denkt meer dan de helft van de wegwerkers dat de voorbereiding nog zorgvuldiger kan. Samen kunnen we de veiligheid bij wegwerkzaamheden verbeteren. De campagne Samen wegwerken richt zich daarom vooral op wegwerkers en weggebruikers.
Bewust Veilig Werken
Bouwend Nederland, Aannemersfederatie Bouw en Infra en UNETO-VNI hebben de handen ineen geslagen om jaarlijks, op de derde vrijdag in maart, Bewust Veilig te zijn. In 2018 zijn zij op vrijdag 16 maart Bewust Veilig. Doe mee!
Veilig en gezond werken is een verantwoordelijkheid van iedereen op een project of bouwplaats en van alle partijen in de keten. Samen zorgen we voor veilige arbeidsomstandigheden. Concurreren op veiligheid is onacceptabel.
Eerder verschenen artikelen op deze site over veilig werken geschreven:
Lees ook de weblogs die ik geschreven heb over omgevingsveiligheid:
Alle publicaties over veilig werken van verschillende uitgevers zijn overzichtelijk terug te vinden in onze bibliotheek.